حمله پانیک؛ اختلال ترسناکی که به سکته‌ی قلبی شباهت دارد
حمله پانیک (Panic Attack) یا اختلال پانیک، یک عارضه‌ی ناگهانی است که انسان به یکباره عواطف ترس و اضطراب را بدون دلیل تجربه می‌کند. این حمله‌ی ناگهانی می‌تواند نشانههایی مثل ضربان قلب سریع‌تر و تعریق را به طرف القا کند. برخی از انسان‌ها نسبت به حمله پانیک واهمه دارند اما می‌توان این اختلال را به شیوه‌ای مدیریت کرد که تا حد به‌سزایی جلوی چنین تجاربی گرفته شود. در این مطلب ضمن معرفی و تشریح کامل حمله پانیک به عنوان یکی از اختلال‌های رایج، درباره‌ی جوانب مختلف و پنهان این بیماری هم صحبت می‌شود. همچنین درباره‌ی دلایل احتمالی بروز حمله پانیک به طور مفصل بحث می‌شود؛ چراکه این اختلال، علنا یک ناهنجاری جسمانی نیست اما دانشمندان با پژوهش‌های مختلف در سطح مولکولی در تلاش هستند تا یک ساز و کار مولکولی برای اختلال حمله پانیک پیدا کنند.
حمله پانیک چیست؟
یک حمله پانیک موجب واکنش‌های جسمانی در پاسخ به یک موقعیت غیر تهدید کننده رخ می‌دهد که انسان بدون هیچ دلیلی به یکباره ترسیده یا احساس اضطراب می‌کند. تعریق بسیار زیاد، دشواری در تنفس و همچنین افزایش فشار خون مهم‌ترین علامت‌های این اختلال به شمار می‌روند. فرد رسما احساس می‌کند که گویا دچار حمله‌ی قلبی شده است. جالب اینجاست فردی که یک مرتبه دچار چنین اختلالی شده اگر مدام به این عارضه فکر کند امکان دارد مجدد و به کرات این تجربه‌ی دردناک و زجرآور را تحمل کند. به طور تقریبی ۱۱ درصد از مردم کشور ایالات متحده‌ی آمریکا حمله پانیک را تجربه می‌کنند. از این تعداد، ۲ الی ۳ درصد اختلال ناشی از ترس را در خود گسترش می‌دهند.
شاید این سوال در ذهن‌تان شکل گرفته که چه افرادی می‌توانند حمله پانیک را تجربه کنند. در پاسخ خیلی مختصر و مفید باید گفت که هر فردی می‌تواند این تجربه را پیدا کند. با این حال، عوامل زیر نقش مهمی را در تجربه‌ی حمله پانیک ایفا می‌کنند:
- سن: جالب است که حمله پانیک بیشتر در نوجوانان و جوانان رخ می‌دهد. با این حال، حتی کودکان کم سن هم دیده شده که دچار حمله پانیک شده‌اند.
- جنس: زنان دو برابر بیشتر از مردان احتمال می‌رود که به این اختلال مبتلا شوند.
دلایل بروز حمله پانیک
متخصصین هنوز دقیقا نمی‌دانند که چرا برخی از انسان‌ها با این اختلال عجیب روبه‌رو می‌شوند. با این حال، سرنخ‌های قابل تاملی در این زمینه کشف شده است. از دلایل زیست‌شناسی می‌توان به اختلال وسواس فکری عملی، سندرم تاکی کاردی ارتواستاتیکِ وضعیتی، اختلال استرس پس از سانحه، هیپوگلیسمی (کاهش گلوکز قند خون)، پرکاری تیروئید، بیماری ویلسون، افتادگی دریچه‌ی میترال، فئوکروموسیتوم و اختلال‌های گوش داخلی (لابیرنتیت) اشاره کرد. عدم تنظیم سیستم نوراپی‌نفرین در بخشی از ساقه‌ی مغز هم به نظر می‌رسد در ارتباط با حملات پانیک است.
حملات ممکن است در جریان محرکه‌های کوتاه مدت رخ دهد. از دست دادن اعضای خانواده، به خصوص شریک عاطفی و تغییرات قابل توجه از لحاظ زندگی – برای مثال از دست دادن منزل – می‌تواند موجب بروز حملات پانیک شود. بر اساس مطالعات مختلف امکان دارد تلنبار شدن استرس‌های جانبی روی هم موجب یک نگرانی بزرگ‌تر شده و به تبع احتمال بروز حمله پانیک بیشتر گردد. در بزرگسالان، گذر از مراحل مختلف بلوغ می‌تواند در فرد این اختلال را ایجاد کند.
انسان‌ها می‌توانند بر اساس موقعیتی که در آن حضور دارند، زمینه‌های بروز حملات پانیک را مهیا سازند. برخی از محققین باور دارند که حملات پانیک می‌تواند یک اختلال وابسته به موقعیت باشد. بودن در موقعیت‌های مشابه می‌تواند باعث بروز حملات پانیک در دفعات زیاد شود. با این حال، با علم به رابطه‌ی علت و معلولی میان فوبیا و حمله پانیک، همچنان بین متخصصین بحث وجود دارد که کدام مورد را باید علت و کدام مورد دیگر را باید معلول تلقی کرد.
یکی از مهم‌ترین دلایل ایجاد حمله پانیک، نشخوار فکری بیمار است
یکی از مهم‌ترین دلایل ایجاد حمله پانیک، نشخوار فکری بیمار است؛ چراکه کافی است تا فرد یک مرتبه این تجربه‌ی دردناک را حس کند. او به مرور در هر موقعیت مشابهی احساس خطر کرده و با صحبت کردن دائم با خود، رسما محرکه‌ای را برای یک حمله‌ی جدید ایجاد می‌کند. از طرفی دیگر، سندرم هایپرونتیلیشن (Hyperventilation Syndrome) هم یکی دیگر از اختلال‌هایی است که می‌تواند روی وضعیت تنفس فرد تاثیر منفی بگذارد. وجود دی‌اکسید کربن مازاد در خون یک انسان می‌تواند این سندرم را القا کند. ضربان قلب سریع، سرگیجه و سبکی سر از نشانه‌های این سندرم تلقی می‌شود که هر سه مورد می‌تواند فرد را به سمت تجربه‌ی حمله پانیک سوق دهد.
برخی از دارو و مواد مختلف هم می‌توانند موجب بروز حمله پانیک شوند. البته هیچ الزامی ندارد که حتما اوردوز (Over-dose) دارویی انجام شود. برای مثال می‌توان مصرف یک داروی خاص برای مثال یک داروی ضد افسردگی را به یکباره قطع کرد. این رفتار می‌تواند به بروز حملات پانیک ختم گردد. مرکز سلامت ذهنی هاروارد، یکی از رایج‌ترین عارضه‌ی جانبی استعمال ماریجوانا را اضطراب و حملات پانیک اعلام می‌کند. بر اساس گزارش‌های منتشر شده، تقریبا ۲۰ الی ۳۰ درصد از کاربرانی که به گفته‌ی خودشان تفریحی ماریجوانا استعمال می‌کنند، به حملات پانیک دچار می‌شوند. البته کشیدن سیگار هم یکی دیگر از مواردی به حساب می‌آید که با حملات پانیک در ارتباط است.
برخی از دارو و مواد مختلف هم می‌توانند موجب بروز حمله پانیک شوند. البته هیچ الزامی ندارد که حتما اوردوز (Over-dose) دارویی انجام شود
با تمامی این تفاسیر، امکان دارد که یک فرد هیچ یک از دلایلی که به آن اشاره شده را در پرونده‌ی خود نبیند. در این حالت چطور امکان دارد یک انسان عادی به حمله پانیک دچار شود؟ در این سناریو، خطر احتمالی بروز حمله پانیک زمانی بیشتر می‌شود که:
- سابقه‌ی خانوادگی: ناهنجاری‌های اضطرابی شامل اختلال‌های ترس اغلب در خانواده‌ها رخ دهد. البته متخصصین دقیقا نمی‌دانند که چطور حمله‌ی پانیک از والدین به فرزندان منتقل می‌شود. آیا پای ژنتیک در میان است یا فرزندان به نوعی از لحاظ شهودی این اختلال را کسب می‌کنند.
- مشکلات مربوط به روان‌شناختی: افرادی که ناهنجاری‌های اضطراب، افسردگی یا سایر بیماری‌های روان‌شناختی دارند بیشتر مستعد تجربه‌ی حمله‌ی پانیک هستند.
- مشکلات مربوط به سبک زندگی فرد: اعتیاد به مشروبات الکلی و مواد مخدر می‌تواند خطر احتمالی بروز حملات پانیک را افزایش دهد.
با این‌که هنوز دانشمندان نتوانسته‌اند به یک دلیل قطعی و قابل استناد برای اختلال حمله پانیک دست یابند، نشانه‌های عارضه‌ی حمله پانیک را می‌توان در شرایط آزمایشگاهی روی مدل‌های حیوانی مختلف القا کرد. با تزریق مقدار مشخصی از نوروپپتیدی به اسم کوله‌سیتوکینین-تتراپپتید (CCK-4) به بدن موجود زنده می‌توان یک مدل حیوانی مبتلا به حمله پانیک را در محیط آزمایشگاهی فراهم کرد. خلق چنین مدل‌های حیوانی به منظور مطالعه و بررسی پژوهش‌های مختلف برای کشف مکانیسم‌های عارضه و درمان آن انجام می‌گردد. با وجود این‌که پژوهش‌های بسیار زیادی از اواخر دهه‌ی ۱۹۹۰پیرامون مطالعه‌ی اختلال حمله پانیک تا به سال ۲۰۲۲ انجام شده، هنوز علت و سر منشا اصلی ایجاد حمله پانیک کشف نشده است.
نشانه‌های حمله پانیک
حملات پانیک همان‌طور که پیش‌تر به آن اشاره شد به یکباره و بدون هیچ گونه هشداری رخ می‌دهد. متاسفانه در حال حاضر هیچ راه حلی برای متوقف کردن یک حمله پانیک پیش از شروعش وجود ندارد. نشانه‌ها معمولا پس از ۱۰ دقیقا از شروع یک حمله به نقطه‌ی اوج رسیده و پس از آن به زودی ناپدید می‌شود. نشانه‌های حمله‌ی پانیک شامل موارد زیر است:
- درد قفسه سینه
- لرز
- حس خفگی
- دشواری در نفس کشیدن
- احساس این‌که در حال مردن هستید
- احساس ترس بسیار شدید
- استفراغ
- ضربان قلب به شدت سریع
- تعریق زیاد
- بی‌حسی یا مور مور شدن در انگشتان دست یا پا
- لرزش
نحوه‌ی شناسایی حمله پانیک
برخی از بیماری‌های سلامتی رایج همانند بیماری قلبی، بیماری تیروئید و اختلال‌های تنفسی می‌توانند نشانههایی شبیه به حملات پانیک بیافرینند. پزشک معالج با انجام تست‌های مختلف، گزینه‌های محتمل را رد می‌کند. اگر هیچ دلیل جسمانی برای اختلال‌ها یافت نشود، در نهایت ممکن است حمله پانیک، بهترین و تنها گزینه‌ی پیش روی پزشک معالج برای تشخیص عارضه باشد. اما حمله پانیک بر اساس اتفاقات و شرایط روحی چطور شناسایی می‌شود؟
- به طور دائم نگران بروز حملات پانیک بیشتر و پیامدهایش هستید
- مدام این نکته را در ذهن‌تان تجربه می‌کنید که در جریان حمله پانیک کنترلتان را از دست ندهید
- تغییر رفتار به منظور جلوگیری از موقعیت‌هایی که می‌تواند یک حمله پانیک را تحریک کند
نحوه‌ی درمان حمله پانیک
روان‌درمانی، تجویز دارو یا ترکیبی از هر دو فرایند مذکور می‌تواند به صورت موثر جلوی حمله پانیک را بگیرد. این‌که تا چه مدت نیاز است فرد تحت مداوا قرار گیرد و به تبع این مسئله که تا چه اندازه پروسه‌ی درمانی می‌تواند موثر واقع شود همگی بستگی به قدرت ذهنی و جسمی فرد دارد. در هر صورت سه گزینه پیش روی پزشک معالج قرار دارد:
روان‌درمانی
درمان رفتاری شناختی (Cognitive behavioral therapy) که به اختصار CBT نامیده می‌شود، یک نوع فرایند روان‌درمانی است که به زبان ساده همان گفتار درمانی هم شناخته می‌شود. شما درباره‌ی تفکر و عواطفتان با متخصص روان‌شناس یا روان‌پزشک صحبت می‌کنید. فرد معالج هم تلاش می‌کند تا محرکه‌های حمله پانیک را شناسایی کند. به تبع با یافتن محرکه‌ها، می‌توان راه‌های مقابله با آنها را هم فهمید. بنابراین شما می‌توانید طرز تفکر، رفتار و حتی واکنش‌هایتان را تغییر دهید. به محض پاسخ دادن متفاوت به محرکه‌ها، حملات کاهش یافته و به تدریج کمتر شده تا در نهایت متوقف شود.
داروهای ضد افسردگی
برخی از داروهای ضد افسردگی می‌توانند کاری کنند تا حملات پانیک کمتر یا با وخامت کمتر روبه‌رو شوند. معمولا مهارکننده‌های بازجذب انتخابی سروتونین (SSRIs)، مهارکننده‌های بازجذب سروتونین-نوراپی‌نفرین (SNRIs) یا داروهای ضد افسردگی تری‌سیکلیک (TCAs) گزینه‌هایی هستند که یک پزشک می‌تواند آنها را برای کاهش حملات پانیک تجویز کند. فلئوکستین، پاروکستین از داروهای مشهور خانوادهی SSRIs، دولکستین و ونلافاکسین از گروه SNRIs و آمی‌تریپتیلین و دوکسپین از داروهای خانوادهی TCAs محسوب می‌شوند.
داروهای ضد اضطراب
بنزودیازپین‌ها، رایج‌ترین داروهای ضد اضطراب است که برای درمان و پیش‌گیری حملات پانیک به کار می‌آید. این داروها به اضطراب کمک کرده اما خطر اعتیاد به این داروها هم وجود دارد. آلپرازولام و لورازپام از داروهای مشهور این دسته از خانوادهی دارویی به شمار می‌رود.
تمرین‌های تنفسی
اگر در جریان حمله پانیک شما خیلی سریع و شاید هم سخت نفس می‌کشید، بد نیست با انجام تمرین‌های تنفسی، این نشانه را در خود تا حد به‌سزایی برطرف کنید؛ چراکه به نظر می‌رسد با عادی‌سازی سیستم تنفسی بتوان جلوی درگیر شدن دستگاه قلب و عروقی را گرفت. مشاهده شده که تمرینات زیر روی بهبود وضعیت جسمانی فرد در جریان حملات پانیک مفید واقع شده‌اند:
- تا جایی که می‌توانید به آرامی، عمیق و آهسته از طریق بینی اکسیژن را به درون شش‌ها انتقال دهید
- به آرامی، عمیق و آهسته از طریق دهان هوای حبس شده در ریه را پس از سه ثانیه به بیرون انتقال دهید
- برخی از افراد این نکته را مفید دانسته‌اند که در هر دم و بازدم، از یک تا پنج را با صدای بلند شمرده بخوانند
- چشمانتان را بسته و فقط روی دم و بازدم تمرکز کنید. پس از چند دقیقه از انجام این تمرین، احساس بهتری به شما دست خواهد داد
عوارض حمله پانیک
با وجود چهره‌ی بسیار ترسناک و خطرناک حملات پانیک، باید ادعا کرد که می‌توان خیلی راحت این اختلال را مدیریت کرد. متاسفانه اکثر مردم، به منظور کمک گرفتن از سمت پزشک و روان‌شناس‌ها آن‌چنان سریع دست به کار نمی‌شوند؛ چراکه از مطرح کردن این عارضه احساس شرمندگی می‌کنند. حملات پانیکِ درمان نشده می‌تواند روی توانایی فرد برای لذت بردن از زندگی‌اش اثرات به شدت مهلکی را القا کند. شما به مرور می‌توانید این عوارض را به دلیل حملات پانیک در خود ببینید:
- اضطراب مقدماتی: تجربه‌ی حملات پانیک می‌تواند به بروز اضطراب بسیار شدید بینجامد
- فوبیا: یک فوبیا به ترسِ بی‌دلیل و شدید از یک چیز خاص گفته می‌شود. برای مثال، آکروفوبیا به ترس از ارتفاع یا کلاستروفوبیا به ترس ناشی از بودن در یک فضای بسته گفته می‌شود.
- آگورافوبیا: تقریبا دو سوم از مبتلایان به عارضه‌ی حملات پانیک، اختلال دیگری را در خود تحت عنوان آگورافوبیا توسعه می‌دهند. به‌واسطه‌ی این اختلال، فرد از بودن در اماکن و شرایطی که ممکن است حمله پانیک در آنجا رخ دهد واهمه دارد. این حس ترس می‌تواند شدیدتر شود وقتی که شما تصمیم می‌گیرید از منزل بیرون بروید.
چطور می‌توان جلوی بروز حمله پانیک را گرفت؟
پزشک یا روان‌شناس می‌تواند با شناسایی محرکه‌ها به شما کمک کند تا جلوی حملات پانیک گرفته شود. در جریان روان‌درمانی، شما می‌توانید استراتژی‌هایی را برای مدیریت رویدادهای تحریک‌زا یاد گرفته و جلوی یک حمله را بگیرید. همچنین شما می‌توانید با انجام دستورالعمل‌های ساده‌ی زیر، به طرز بسیار قابل توجهی جلوی بروز حملات پانیک را بگیرید:
- قطع مصرف غذا و نوشیدنی‌های کافئین‌دار
- ورزش کردن به صورت مستمر و منظم
- داشتن یک رژیم غذایی سالم
- مدیریت کردن استرس
- صحبت با پزشک قبل از مصرف مکمل‌های گیاهی یا هر گونه داروهای شیمیایی دیگر؛ چراکه برخی از داروها و محصولات می‌توانند موجب افزایش اضطراب شوند
چه زمانی باید به دکتر مراجعه کرد؟
برخی از حملات پانیک همان‌طور که قبلا گفته شد علائمی دارند که شبیه به حملات قلبی است. به همین دلیل هر زمان که درد قفسه سینه، سختی در تنفس یا کاهش حس هوشیاری به فرد دست دهد، خود یا اطرافیانش باید سریعا به دنبال اقدامات اورژانسی لازم باشند. اگر حملات پانیک را قبلا تجربه کرده‌اید در شرایط زیر بهتر است به دکتر مراجعه کنید:
- اضطراب مزمن که با زندگی روزمره در تداخل است
- دشواری در تمرکز
- حساس‌پذیری بالا
- ترس و واهمه به دلیل خروج از منزل (آگورافوبیا)
- استمرار نشانه‌های حمله پانیک بیشتر از ۱۵ دقیقه
- اختلال‌های مربوط به خواب
فرد در زمان ملاقات با پزشک بهتر است این دسته از سوالات را از پزشک یا روان‌شناس بپرسد:
- چرا حملات پانیک را تجربه می‌کنم؟
- بهترین رویکرد درمانی برای کاهش حملات پانیک چیست؟
- تا چه زمانی به درمان نیاز دارم؟
- تا چه زمانی باید داروهای مربوطه را مصرف کنم؟
- آیا باید نگران عوارض جانبی داروهای مربوطه باشم؟
حملات پانیک می‌توانند به شدت آزاردهنده باشند. با این‌که از لحاظ جسمانی این اختلال زیان‌آور نیست، این ناهنجاری می‌تواند فرد را از زندگی روزمره‌اش بیزار کرده و رسما کاری می‌کند تا انسان از کار و فعالیت‌هایی که دوست دارد نتواند آنگونه که باید لذت ببرد. بد نیست مجدد به این نکته اشاره کنیم که نباید از ملاقات با روان‌شناس یا پزشک احساس شرمندگی کنید؛ چراکه اگر هر چه سریع‌تر این عارضه برطرف شود، سریع‌تر به زندگی عادی می‌توانید برگردید. شما برای مقابله با ترس‌ها و اضطراب‌هایی که محرکه‌ی حملات هستند به کمک نیاز دارید و چه چیزی بهتر از کمک گرفتن از متخصصین؟ قطع به یقین گفتار درمانی و در درجه‌ی بعدی استفاده از داروها می‌تواند به شما فایده‌ی زیادی برساند.
منبع: clevelandclinic